Clue.nu

Klaas Akkerman ~ TU Delft ~ 1502182Joop Kok ~ VU ~ 2521706Maurits van Putten ~ VU ~ 2521450Charlotte van Schoonhoven ~ VU ~ 1963511 De opdracht om een erfgoedmanifest te schrijven huidige opvattingen aantonen en anderzijds het debat over een Vinex-wijk lijkt in eerste instantie onmogelijk. over erfgoed en architectuur van een nieuw perspectief Echter, als de architectuur van de Vinex-wijk zich mani- festeert als erfgoed en in alles probeert het effect van Wie de door de Rijksdienst voor het Cultureel Erf- erfgoed te suggereren ontstaan er interessante mogeli- goed (RCE) opgestelde hoofdcriteria voor het aanwijzen jkheden. Met name als de keuze voor de historiserende van rijksmonumenten ter harte neemt en deze toepast op architectuur in een breder cultureel perspectief wordt de Vinex-wijk Brandevoort zal moeten erkennen dat het geplaatst. Deze metavisie biedt ruimte om de wijk en zijn om een bijzonder, zo niet beschermenswaardig geheel verschijningsvorm beter te begrijpen. Met die achter- gaat. Brandevoort is in onze ogen dan ook een poten- grond en de wens om een origineel standpunt in het tieel rijksmonument als representatief voorbeeld van de erfgoeddebat in te nemen is dit erfgoedmanifest geschre- illusiearchitectuur, een bouwstijl die zich in de eerste ven. Soms moet er buiten de gebaande paden van het decennia van de eenentwintigste eeuw nadrukkelijk debat worden gedacht om opvattingen te verscherpen.
manifesteert. Daarmee is de wijk Brandevoort nu al van In ons onderzoek hebben we ons gericht op de wijk algemeen belang en van cultuurhistorische waarde voor Brandevoort, een Vinex-locatie nabij Helmond, en dan met name op de historiserende architectuur. Helmond heeft Hoewel het vooralsnog onmogelijk is om ensem- lang geworsteld met het industriële verleden. De waarder- bles die nog in aanbouw zijn aan te wijzen als monument ing voor de fysieke overblijfselen uit deze periode werden vinden wij dat er voor Brandevoort een uitzondering ge- pas vanaf 2000 mondjesmaat gewaardeerd. Hierdoor maakt moet worden. Er zijn diverse redenen die de monu- kampte Helmond lange tijd met een gebrek aan geschikt mentenstatus van Brandevoort legitimeren. Passend in erfgoed om de stad van de nodige historische allure te de tendens van een ‘wachttijd’ van vijftig jaar zijn onlangs voorzien. Vanuit dit gebrek aan erfgoed is Brandevoort de eerste wederopbouwmonumenten aangewezen. ontstaan, een Vinex-wijk, gebouwd als een historische Lerend van de geschiedenis betreffende het aanwijzen vestingstad met kromme straatjes, stadspoorten en en waarderen van monumenten kunnen we met enig voortschrijdend inzicht Brandevoort classificeren als Met de wellicht provocerende stelling dat Brande- (potentieel) monument. De wijk heeft alles waaraan een voort een rijksmonument zou moeten worden, willen we enerzijds de relativiteit en tijdgebondenheid van onze Ten eerste is Brandevoort uniek in zijn soort. De wijk moet Een van de belangrijkste reden om Brandevoort begrepen worden in de tijd van het Vinex-bouwen, waarin aan te merken als monument is het feit dat Brandevoort rondom stedelijke clusters grootschalige nieuwbouw- een lichtend voorbeeld is van de illusiearchitectuur. Dit projecten gepland werden om in de groeiende vraag is een stroming in de architectuur waarbij her en der naar betaalbare middenklasse woningen te voorzien. elementen en typologieën worden verzameld en worden In totaal dienden in de periode 1995-2005 455.000 won- samengevoegd tot een architectuur die een verleden ingen te worden gebouwd. Om in zo’n korte tijd zoveel suggereert. Een verleden waarin alle ongemakken zijn woningen te realiseren werd in de meeste Vinex-wijken vervangen door moderne technieken en waarin alleen de gestandaardiseerde woningbouw toegepast. Van uniciteit esthetische elementen worden gebruikt om het verleden en identiteit was niet of nauwelijks sprake. Brandevoort te representeren. Brandevoort toont deze ‘knip-en-plak’ vormt met zijn bewuste keuze voor gedifferentieerde werkwijze als geen ander. Daardoor is Brandevoort het woningtypologieën en historiserende architectuur een voorbeeld van illusiearchitectuur. Dat er met het verleden bijzondere afwijking en bezit daarmee een zeldzaam- niet al te precies wordt omgesprongen bewijst de flexibele houding t.o.v. het bestaande erfgoed. Zo wordt bij het In tegenstelling tot de meeste Vinex-wijken, waar aanleggen van Vinex-wijken, zoals Schuytgraaf bewust veelal gekozen werd voor een gelijkmatige spreiding, is gekozen voor het uitlichten van een (populaire) periode Brandevoort uniek wat betreft differentiatie aan woon- waarbij verwijzingen en herinneringen niet plaatsge- dichtheden. Een hoge meer stedelijke concentratie in het bonden zijn maar naar believen worden ingepast. centrum ‘de Veste’ en een meer open dorps karakter in de De illusiearchitectuur is typerend voor het huidige buitens. Deze stedenbouwkundige opzet wekt de indruk bouwen. Onze generatie kent een behoefte aan sferen dat de wijk met de tijd gegroeid is. Daar komt nog bij dat en objecten uit het verleden. Op deze behoefte speelt in Brandevoort met hoogwaardige materialen is gebouwd, de commercie dankbaar in met de ontwikkeling van het wat bijdraagt aan de kwaliteit van de omgeving. Hierdoor massaproduct ‘verleden’. Nieuwe ‘oude’ racefietsen, neemt Brandevoort een voortrekkersrol in als het gaat om Instagram, de Chrystler pt Cruiser, de Mini Cooper, Huis het creëren van stedenbouwkundige en architectonische Heemstede, allemaal voorbeelden van deze tijd die geïn- spireerd zijn door het verleden en inspelen op de vraag. Ook neemt Brandevoort een belangrijke plaats in Niet langer worden alleen individuele objecten of de popu- in het oeuvre van Rob Krier, een toonaangevende archi- laire cultuur in sterke mate beïnvloed door de behoefte tect die grote invloed heeft gehad op de architectuur en aan een verleden, ook de hedendaagse architectuur en ruimtelijke orde van Nederland aan het begin van de 21e ruimtelijke ordening van Nederland krijgen hier mee te maken. Binnen deze culturele trend kunnen we Brande- Een andere eigenschap die Brandevoort tot een voort typeren als een ultiem voorbeeld van de behoefte unieke en beschermenswaardige woonwijk maakt, is de zichtbaarheid van het life-style wonen. Voorheen werd Gesteld kan worden dat Brandevoort representa- het wonen, met name onder de lage en middenklassen, tief is voor de hedendaagse opvattingen over steden- en pragmatischer opgevat. Echter, sinds de jaren negentig woningbouw. Daarmee wordt impliciet ook duidelijk dat van de vorige eeuw vindt een ontwikkeling plaats die het Brandevoort een perfect gecreëerde illusie is. De grote wonen tot onderdeel van de individuele identiteit maakt. behoefte naar een verleden wordt niet alleen beantwoordt Brandevoort biedt door variatie aan architectuur en be- in de architectuur maar ook in de promotie en naamgev- bouwingsdichtheid ruimte aan diverse identiteitsvormen ing van de wijk. Promotiefilms waarin een geïdealiseerd en woonstijlen. Daarbij is Brandevoort volledig markt- verleden wordt nagespeeld, historiserende straatnamen gericht gebouwd. De behoefte van de beoogde markt zonder oorspong en grachten en stadspoorten zonder (tweeverdienende Nederlandse dertigers) bepaalde de enige referentie aan een functioneel verleden. Het gesug- architectonische en stedenbouw-kundige invulling van de gereerde sfeervolle rustige leven in groene buitens of au- thentieke stadscentra moet de bewoners een gevoel van vrijheid en identiteit verlenen. Deze luchtbel wordt echter Na het subsidie verlenen op grazende koeien lijkt snel doorgeprikt als je je verplaatst naar de tekentafel van het slechts een kwestie van tijd voordat supermarkten architecten en makelaars. Hier wordt het sfeervolle leven worden gesubsidieerd die hun groenten en fruit per in Brandevoort pragmatisch gepland en berekend. Staat handkar en venter aan de man brengen. Of voordat ongek- voor 2018 ‘levendigheid, intimiteit of geborgenheid’ op de walificeerde neo-impressionisten die per uur plein-air agenda, dan wordt hier bewust naar toegewerkt. Deze schilderen betaald worden door de gemeente. Voor wie ‘slow-speed leefsuggestie’ wordt dus maakbaar door deze voorspellingen kolderiek lijken, moet maar eens goed marktgerichte highspeed architectuur.
om zich heen kijken. Bijvoorbeeld in het buurtcentrum In deze illusie blijkt het voor velen echter fijn van de Veste, waar onder de plastic planten en bloemen wonen, en dat geluk komt de bewoners toe. Geluk is die aan het plafond hangen, een plastic kroonluchter met immers niet langer een privilege van de hogere standen plastic nepkaarsen hangt (inclusief druipend kaarsvet). maar een gedemocratiseerd goed waar ieder mens recht In combinatie met de eerder genoemde gecommerciali- seerde behoefte aan ‘het verleden’ in de vorm van auto’s, fietsen, camera’s en kapsels lijkt niets onmogelijk. Wie deze trends voorzien had in 1913 was voor gek verklaard.
Hier houdt het leven in een historiserende themawijk als Brandevoort echter niet op. Welke consequenties heeft het grootschalig nabootsen van erfgoed op het dagelijks Met het creëren van een illusionair verleden wordt leven? En welke gevolgen heeft het succes van Brande- beantwoordt aan de massale vraag naar verleden en erf- voort voor de woningbouw in andere delen van Neder- goed. De waardering voor het gebouwde erfgoed dat zich de afgelopen decennia heeft ontwikkeld is dermate ge- Het feit dat de woonomgeving een illusie is, zal van inv- populariseerd en gedemocratiseerd dat er een schaarste loed zijn op de sociale verhoudingen. Object en omgeving is ontstaan. Ieder mens meent recht te hebben op een gaan immers altijd een relatie met elkaar aan. beetje erfgoed in zijn buurt. Waar niet aan die vraag Dorpen met een geschiedenis kennen vaak een beantwoord kan worden, wordt nieuw ‘erfgoed’ geprodu- diepgeworteld sociaal netwerk. Dit zal minder het geval ceerd: de ‘erfgoedillusie’. Dit gebeurt inmiddels op een zijn in een nieuwe woonomgeving, waar mensen wonen dermate grote schaal dat we kunnen spreken van erfgoed die elkaars familie(geschiedenis) niet kennen. Het ont- als massaproduct. Na de nog steeds massale waardering breekt aan sociale diepgang en verhalen en tradities die en toe-eigening van bestaand erfgoed is als gevolg van de de bewoners met elkaar verbinden. De suggestie van een schaarste zelfs de illusie van erfgoed verworden tot mas- dorps leven met een diep verankerd sociaal klimaat kan in een planmatig geproduceerde Vinex-wijk voorlopig dus Willen we Brandevoort begrijpen dan moeten we haar in de context van de huidige culturele dynamiek beki- Met de keuze voor een leven in Brandevoort con- jken. Dit gedaan hebbende kunnen we Brandevoort herk- formeert de bewoner zich aan de ruimtelijke opvatting ennen als een markering van een tijd waarin uiting wordt van de architectuur. Gezien het succes van Brandevoort gegeven aan hedendaagse opvattingen en vormentaal onder de makelaars en bewoners kunnen we verwachten die massaal teruggrijpen op het verleden. Brandevoort is dat er in de toekomst in Nederland meer van dergelijke de uit stenen opgetrokken weergave van deze tijdsgeest woonwijken verrijzen. Architect Sjoerd Soeters heeft en daarom rijksmonument-waardig. Wij pleiten daarom reeds de eerste woonkastelen met ophaalbrug gereali- voor een vervroegde monumentenstatus van Brandevoort seerd, het ontbreekt alleen nog aan poortwachters met om de wijk in zijn oorspronkelijke vorm te behouden en te hellebaarden. Men moet dan ook niet raar staan kijken behoeden voor latere wijzigingen waardoor het aflezen als we binnenkort de eerste decoratieve schandpalen of van de oorspronkelijke opvatting zou worden vertroebeld. galgen op de nieuwe dorpspleinen aantreffen.

Source: http://clue.nu/cluemedia/pdf/original/BrandevoortManifest.pdf